Công cụ kích thích kinh tế bí mật của Fed

Trong những ngày qua, các nhà đầu tư trên toàn thế giới đã dồn sự chú ý vào khả năng Cục dữ trữ Liên bang Mỹ (Fed) có thể đưa ra gói kích thích kinh tế mới (QE3) để hỗ trợ nền kinh tế đang tăng trưởng chậm chạp và nhiều khả năng sẽ rơi vào suy thoái. Tuy nhiên, ít có người để ý, bên cạnh các biện pháp hỗ trợ như lãi suất thấp, bơm tiền mua tài sản, Mỹ đã và đang sử dụng một vũ khí khá hiệu quả và ít tốn kém để trợ giúp nền kinh tế này trong suốt thời gian qua: Communication.

Có lẽ các nhà kinh tế học đều nắm rõ lý thuyết này: Giá trị hiện tại của một tài sản phụ thuộc nhiều vào kỳ vọng của nhà đầu tư đối với tài sản đấy trong tương lai. Vì vậy, để thay đổi được điều kiện hiện tại, điều kiện tiên quyết là phải thay đổi được kỳ vọng của nhà đầu tư đối với tương lai. Fed đã thay đổi kỳ vọng của các nhà đầu tư đối với tương lai thông qua các bài phát biểu của mình. Xin chỉ lấy ra một vài ví dụ để minh chứng:

Lãi suất của Mỹ đang được duy trì ở mức thấp kỷ lục 0 – 0,25% và không thể giảm xuống mức thấp hơn nữa. Tại buổi họp chính sách đầu tháng 8/2011, trong bối cảnh này không có nhiều chọn cho các gói kích thích kinh tế mới, Mỹ đã tiếp tục “giảm lãi suất” bằng cách thông báo về việc “sẽ duy trì mức lãi suất thấp kỷ lục ít nhất đến giữa năm 2013 để hỗ trợ sự hồi phục kinh tế Mỹ”. Đây là lần đầu tiên Fed chốt một thời hạn cụ thể cho tỷ lệ lãi suất thấp kỷ lục. Trước đó, Fed chỉ nói rằng, sẽ giữ mức lãi suất cơ bản ở mức thấp “trong một thời gian dài”. Với việc lãi suất đã gần bằng 0, Chính phủ Mỹ đã kích thích kinh tế bằng việc thuyết phục thị trường rằng lãi suất sẽ được duy trì tại mức thấp kỷ lục trong một thời gian dài hơn kỳ vọng. Theo một nghiên cứu của Tyler Durden, hiệu quả của việc tuyên bố này đối với kinh tế Mỹ tương đương với việc giảm lãi suất 30bp! Và ngay lập tức, thị trường đã phản ứng rất tích cực. Chỉ số Dow Jones tăng 3,98%, chỉ số S&P 500 tăng tới 4,7% trong khi lợi tức trái phiếu chính phủ 2 năm và 10 năm giảm tương ứng 1,16% và 2,273%!

Ngoài việc cam kết giữ lãi suất thấp, Fed còn đưa ra một số tuyên bố để tạo niềm tin cho nhà đầu tư và trấn an cho thị trường như “sẵn sàng đưa ra các gói hỗ trợ kinh tế mới nếu nền kinh tế tiếp tục tăng trưởng yếu” hay “Mỹ đã sẵn sàng can thiệp thị trường để thúc đẩy nền kinh tế” hay “Mỹ đủ công cụ để hỗ trợ nền kinh tế”… Mà trên thực tế ai cũng biết, đã gần 3 tháng trôi qua kể từ ngày gói kích thích kinh tế thứ 2 kết thúc, trong bối cảnh nền kinh tế vẫn đang tăng trưởng khá chậm chạp và còn có khả năng rơi vào suy thoái, Mỹ vẫn chưa đưa ra chính thức bất kỳ gói kích thích nào! Nếu quả thực, kinh tế Mỹ còn nhiều công cụ để hỗ trợ như vậy thì cõ lẽ thị trường đã không phải chờ đợi quá lâu như vậy. Các tuyên bố của Fed có thể coi là một công cụ hỗ trợ hiệu quả nhằm vực dậy thị trường trong bối cảnh các công cụ khác đã dần cạn kiệt. Thị trường đã và đang mong chờ một gói kích thích mới được bơm ra, nhưng trên thực tế Mỹ đã đang kích thích kinh tế qua vũ khí ngầm của mình.

Có thể, hiệu quả của công cụ kích thích này không thật sự rõ rệt với nhiều người. Các chỉ số niềm tin vẫn sụt giảm mạnh trong giai đoạn vừa qua. Nhưng nếu xét lại trong bối cảnh kinh tế ảm đạm như giai đoạn vừa rồi, nếu không có công cụ kích thích này, có lẽ niềm tin của giới đầu tư còn giảm mạnh hơn nữa. Trong lúc chờ đợi một gói kích thích mới được tung ra, có lẽ thị trường vẫn cần những công cụ hỗ trợ như vậy để tạo niềm tin, như là một liều thuốc giảm đau để chống lại cuộc suy thoái đang đến rất gần.

Nhận định tác động nếu QE3 được đưa ra

Gần đây các nhà đầu tư đang xôn xao lo ngại về khả năng một gói nới lỏng định lượng QE3 sẽ xuất hiện sau sự kết thúc thất bại trong việc đưa nền kinh tế Mỹ vẫn chưa thoát khỏi bờ vực suy thoái của gói QE2 vào tháng 6/2011. Reuter đã có cuộc khảo sát các nhà quản lý quỹ của Ngân hàng Merill Lynch và gần một nửa trong số họ khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục duy trì giảm lãi suất đã cận kề zero thông qua chương trình mua trái phiếu chính phủ của mình. Hơn nữa, từ chính bản thân nước Mỹ, sau tất cả những lỗ lực, liệu chính phủ sẽ để những lợi ích từ nguồn vốn giá rẻ mà các ngân hàng, doanh nghiệp đã từng được hưởng, thị trường chứng khoán khoe sắc nhờ được tiếp sức dòng tiền dồi dào trước đây sẽ tan thành bóng bóng? Sẽ không chỉ có QE3 xuất hiện mà còn tiếp QE4, QE5… vì nước Mỹ đã chôn chân trong vòng quay tăng trưởng mà chưa nhận ra nền kinh tế của mình đã quá già yếu. Khi những lợi ích nhận được nếu QE3 xảy ra còn chưa rõ ràng thì những lo lắng đã bao trùm khắp các nền kinh tế…
Trước hết, nhìn lại tác động trong thời gian gói QE2 diễn ra (11/2010 – 6/2011), trong khi chương trình mua trái phiếu đã khiến các nhà đầu tư tăng mua tài sản lợi tức cao hơn như cổ phiếu, thì mục tiêu thúc đẩy người dân chi tiêu nhiều hơn, giúp nền kinh tế phát triển và giảm tỷ lệ thất nghiệp đã không có hiệu quả. Tỷ lệ thất nghiệp tháng 2 của Mỹ đã rơi xuống mức 8,9%, mức thấp nhất trong hai năm trở lại đây tuy nhiên lại tăng dần lên 9,2% vào tháng 6, tất nhiên, với lượng cung tiền 600 tỷ USD, lạm phát tăng cao là điều không tránh khỏi. Ngoài ra, QE2 cũng bị buộc tội đã tạo sức ép lên lạm phát toàn cầu khi luồng vốn nóng QE2 chảy vào các quốc gia đang phát triển nhanh gây áp lực tỷ giá và giá cả trong nước do hầu hết các giao dịch thanh toán thương mại quốc tế đều neo vào giá USD. Giá các nhóm hàng hóa theo thống kê của IMF tính đến tháng 6-2011 đều tăng mạnh so với tháng 12-2010 và so với cùng kỳ năm trước: giá các hàng hóa cơ bản tăng 11,71% và 36,1%; giá lương thực tăng 16,18% và 32,91%; giá năng lượng tăng 37,93% và 39,72%. Hơn nữa, sự giảm giá sâu của đồng USD so với các dòng tiền khác (theo số liệu do Reuters thống kê, trong 6 tháng đầu năm 2011, đồng đô la Mỹ giảm giá nhiều nhất so với đồng euro (-7,77%), đô la Úc (-4,8%), bảng Anh (-2,79%) và các đồng tiền khu vực châu Á như đô la Singapore (-4,27%), đồng won Hàn Quốc (-4,84%)…so với cuối năm 2010) cũng châm ngòi cho giá vàng leo thang, ngày 30-6-2011, giá vàng giao ngay đạt mức 1,499.6 USD/ounce, tăng 5,65% so với cuối năm 2010 và tăng 20,8% so với cùng kỳ năm ngoái.
Và sau khi gói QE2 kết thúc:
Lạm phát song hành cùng thất nghiệp: chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tháng 7 tăng 0,5% so với tháng 6, gấp 2,5 lần so với dự báo 0,2% của các nhà kinh tế và tăng 3,6% so với cùng kì năm 2010. Bộ Lao Động cũng cho biết, số người nộp đơn xin trợ cấp thất nghiệp tiếp tục tăng 9.000 người, lên 408.000 người trong tuần kết thúc vào ngày 13/8, đây cũng là mức tăng cao nhất trong 1 tháng, hơn nữa, do tác động của lạm phát nên tiền lương theo giờ thực tế giảm 0,1% trong tháng 7 và giảm 1,3% so với tháng 7/2010. Kết quả, chi tiêu giảm 0,2% trong tháng 6, trong khi thu nhập tăng 0,1% – ngược lại hẳn với mục tiêu kích cầu cho nền kinh tế phục hồi. Chi phí đầu vào và hàng hóa đầu ra của các doanh nghiệp đều gặp khó khăn, để bảo vệ lợi nhuận, việc cắt giảm lao động hoặc ngừng tuyển thêm sẽ là hệ quả tất yếu của tình trạng thất nghiệp không ngừng tăng cao hiện nay tại Mỹ.
Nếu Mỹ tiến hành gói QE3 dự kiến 300 tỷ USD…
Nước Mỹ sẽ tiếp tục tự dìm mình trong lạm phát khi lượng cung tiền từ QE3 sẽ đẩy lạm phát ra ngoài vòng kiểm soát mà trước đó, Cục dự trữ Liên bang Mỹ FED đã đưa ra mục tiêu dài hạn là 1,7 – 2%. Tình trạng thất nghiệp sẽ còn diễn biến tồi tệ hơn khi QE3 không những không tạo thêm việc làm mà còn khiến các doanh nghiệp gặp khốn đốn để đối phó với những diễn biến tiêu cực hơn thời gian trước. Với hàng loạt dự báo trước như sức chi tiêu tiêu dùng giảm, hoạt động sản xuất khó khăn,… liệu QE3 sẽ thực sự thúc đẩy tăng trưởng kinh tế? Để nền kinh tế Mỹ có thể tự mình tăng trưởng hay cứ phải cần vào các hỗ trợ để rồi chỉ riêng nước Mỹ tự hào nhận ra mình đang thoát khỏi suy thoái kinh tế.
Thế giới bị vạ lây:
Dù mới lờ mờ xuất hiện, nước Mỹ đã đạt được ngay hiệu ứng ngắn hạn của mình là củng cố niềm tin của nhà đầu tư đưa thị trường chứng khoán phiên giao dịch ngày 23/08/2011 khởi sắc với mức tăng trên 3% – mạnh nhất trong vòng 4 tháng qua, giá vàng quay đầu giảm mạnh trong phiên giao dịch đã có lúc xuống 1.822 USD/ounce. Thế nhưng, thế giới lại nóng như ngồi trên đống lửa chờ đợi một kết cục dài hạn hơn tương tự hoặc thậm chí thảm khốc hơn những gì gói QE2 mang lại. Các nền kinh tế nhỏ lại rơi vào vòng xoay không thể kiểm soát do xáo trộn tỷ giá, kinh tế thương mại bất ổn, dòng tiền đầu tư mất phương hướng…. Một ví dụ thôi, khi lạm phát tăng, chỉ tính riêng sức mua của người Mỹ đối với tivi của Hàn Quốc, ôtô của Đức, đồ chơi của Trung Quốc, rượu wishky của Scotland và các mặt hàng khác đều giảm xuống, vai trò “người tiêu dùng cuối cùng” của Mỹ sẽ dần chấm dứt, kéo theo đó là sự tăng trưởng chậm lại của các nước, đó là không kể đến việc kết hợp tác động tiêu cực từ cuộc khủng hoảng nợ tại châu Âu đang diễn ra hiện nay.
Trung Quốc – quốc gia nước ngoài sở hữu Trái phiếu chính phủ Mỹ nhiều nhất sẽ là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do thiệt hại kép mà đồng USD suy giảm gây ra. Theo thống kê của chính phủ Mỹ, tính đến giữa tháng 5 vừa qua, Trung Quốc đã mua thêm 7,300 tỷ USD công nợ Mỹ, nâng tổng mức nắm giữ trái phiếu Mỹ lên tới 11,598 tỷ USD. Nguy cơ khối tài sản khổng lồ này sẽ bị bốc hơi nếu đồng USD tiếp tục hạ giá và trái khoáy thay, để tỷ lệ đồng USD ổn định, chính phủ Trung Quốc không có lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục mua nợ công của Mỹ. Hơn nữa, vẫn chưa có tài sản nào có thể thay thế nợ công của Mỹ, trái phiếu chính phủ của Nhật Bản và Hàn Quốc đều không thể thay thế, hiện nay, chỉ có mỗi trái phiếu chính phủ Mỹ là hiệu quả nhất và có tính thanh khoản cao nhất. Ngoài ra, việc giao thương trên thế giới vẫn chủ yếu được định giá và thanh toán dựa vào đồng USD, đối với một nước xuất khẩu chiếm đến ¼ giá trị hàng xuất khẩu toàn cầu như Trung Quốc thì thiệt hại do biến động tỷ giá là không hề nhỏ.
Kết luận: Mặc dù chưa chính thức được đưa ra và tác động của gói QE3 vẫn còn là một dấu hỏi lớn đối với nền kinh tế nhưng theo tôi thì các quốc gia, nhà đầu tư đã nên cân nhắc chiến lược đầu tư hợp lý cho mình, có nên tiếp tục đặt niềm tin và phụ thuộc vào sức mạnh của nền kinh tế lớn thứ nhất thế giới này hay chủ động đưa ra giải pháp đón đầu tác động mà gói QE3 có thể gây ra? Đã đến lúc họ phải có những cải tổ cho riêng mình