Hình thức đầu tư mạo hiểm – Tiềm năng phát triển tại Việt Nam (Phần 1)

Bạn có ý tưởng kinh doanh rất hay và đang từng bước triển khai thực hiện ý tưởng đó. Nhưng bạn thực sự lúng túng trước một núi công việc của một công ty mới thành lập (start-up) như quản lý, tài chính, kế toán, marketing…? Kế hoạch kinh doanh của bạn tuyệt hay nhưng đi kèm với đó là vô cùng mạo hiểm, bạn không muốn trút hết hầu bao của mình và gia đình vào kế hoạch này? Công ty của bạn đang trên đà phát triển, số lượng hợp đồng, doanh số ngày càng tăng. Nhu cần mở rộng kinh doanh tỏ ra cấp thiết để sản phẩm dịch vụ của bạn có thể khẳng định được vị trí trên thị trường. Tuy nhiên để thuê thêm địa điểm, nhân lực, chi phí quảng cáo, marketing…rất lớn mà vốn của công ty không thể đáp ứng được. Mặt khác ngân hàng không thể cho công ty vay một số tiền lớn như vậy vì bạn không có đủ số tài sản thế chấp cần thiết. Làm sao để có được tiền đầu tư đây? Bạn muốn niêm yết Công ty mình trên thị trường chứng khoán (IPO), tuy nhiên điều kiện được niêm yết khó khăn ví dụ như để niêm yết ở sàn chứng khoán HCM (HoSe) thì số vốn tối thiểu là 20 tỷ; ở sàn NewYork là vài ba triệu đô. Vậy làm sao có thể mở rộng kinh doanh, tăng thêm vốn để ước mơ IPO trở thành hiện thực?

Trong vòng đời kinh doanh và đặc biệt là với các công ty mới thành lập (start-up company) thì những tình huống này xảy ra khá thường xuyên. Và khi nào bạn rơi vào các tình huống trên thì hãy nghĩ tới các công ty đầu tư mạo hiểm như là một lựa chọn để giải quyết!

Vậy chúng ta hãy cùng tìm hiểu nền công nghiệp đầu tư mạo hiểm và xem tiềm năng phát triển ở những nước đang phát triển như Việt Nam như thế nào.

Đầu tư mạo hiểm (Venture Capital) là gì?

Trước hết, đây là một trong các hình thức của đầu tư vốn tư nhân (Private Equity), là chiến thuật đầu tư vốn vào các công ty tư nhân có tiềm năng phát triển với mục tiêu làm tăng giá trị doanh nghiệp thông qua tái cơ cấu tài chính và tái cơ cấu hoạt động.

Các bước đầu tư vốn tư nhân bao gồm: xác định doanh nghiệp mục tiêu -> tăng trưởng giá trị doanh nghiệp mục tiêu (tư vấn chiến lược, tư vấn quản trị tài chính, quản trị doanh nghiệp) -> thoái vốn (niêm yết doanh nghiệp mục tiêu trên thị trường chứng khoán hay IPO; chuyển nhượng cho bên thứ ba; giải thể doanh nghiệp)

Tại Mỹ, hoạt động đầu tư mạo hiểm đang ngày một phát triển và hiện nay có gần 100.000 công ty chuyên về lĩnh vực này đang hoạt động. Còn theo Hiệp hội đầu tư mạo hiểm Anh, gần như tất cả trong số ba triệu người làm việc trong các công ty Anh nhận được sự hỗ trợ từ các nguồn vốn đầu tư mạo hiểm. Rất nhiều công ty có thể đã không tồn tại nếu thiếu sự trợ giúp quý giá của các nhà đầu tư mạo hiểm, cụ thể là bằng tiền mặt và tư vấn về quản lý cho các công ty.

Vậy các nhà đầu tư mạo hiểm đã làm những gì?

Các công ty đầu tư mạo hiểm thường được thành lập dưới hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn, chỉ một số ít theo mô hình công ty cổ phần, do công ty trách nhiệm hữu hạn sẽ linh hoạt hơn trong việc quyết định các khoản đầu tư, trong khi ở công ty cổ phần thì những quyết định kiểu này phải được Hội đồng quản trị hay Hội đồng cổ đông thông qua. Vốn của các công ty mạo hiểm có thể đến từ rất nhiều nguồn khác nhau: từ những nhà đầu tư cá nhân ưa thích hoạt động đầu tư mạo hiểm, ngân hàng, đến các những quỹ trợ cấp, quỹ hưu trí,…Các dạng đầu tư của các nhà đầu tư mạo hiểm có thể là một trong các hình thức sau:

• Cung cấp vốn cho các doanh nghiệp ở giai đoạn đầu phát triển để cùng thực hiện chia sẻ lợi nhuận và rủi ro.
• Đầu tư vào các doanh nghiệp có lịch sử phát triển lâu dài và ở giai đoạn trưởng thành của chu kỳ phát triển
• Đầu tư vào doanh nghiệp tiềm năng để trở thành một doanh nghiệp đầu ngành
• Hoặc cứu vớt doanh nghiệp khó khăn đang đứng bên bờ vực phá sản

Sau đó, với kinh nghiệm và các mối quan hệ của mình, họ có thể trợ giúp các công ty này trong hoạt động kinh doanh với hy vọng một ngày nào đó, các công ty này trở thành “những chú khủng long” thực sự. Lúc đó, khoản tiền đầu tư trước kia sẽ được thu về với số lượng lớn hơn gấp nhiều lần.

Đối với hoạt động đầu tư mạo hiểm, các nhà đầu tư phải chấp nhận vòng quay vốn trung hạn hay dài hạn, thường là từ 5 đến 7 năm. Người ta có thể đầu tư vào bất kỳ lĩnh vực kinh doanh nào, tuy nhiên, vốn đầu tư mạo hiểm thường xuyên được tập trung vào các khu vực tăng trưởng nhanh nhất của nền kinh tế, chẳng hạn như lĩnh vực công nghệ sinh học, internet hay lĩnh vực công nghệ cao.

Vai trò quản lý trong hoạt động đầu tư mạo hiểm

Vai trò quản lý ở đây rất quan trọng, bởi vì các nhà đầu tư không chỉ đơn thuần là người cung cấp vốn, mà vai trò của họ còn lớn hơn thế nữa khi họ là người đưa ra những lời khuyên hữu ích trong quản lý và điều hành hoạt động kinh doanh. Hiệp hội đầu tư mạo hiểm Anh cho biết, khoảng 50% nguồn vốn đầu tư mạo hiểm là nhằm mục đích mở rộng thị trường, đặc biệt là giúp các hoạt động kinh doanh hiện tại tăng trưởng và nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp. Do đó, đối với nhiều công ty, tất cả những gì họ cần từ nguồn vốn đầu tư mạo hiểm là những khoản tiền mặt kịp thời và lời khuyên dành cho cấp quản lý.

Một số tập đoàn nổi tiếng hiện nay tại Anh được xây dựng từ những nguồn vốn đầu tư mạo hiểm như Lastminute.com, National Express Group, Trafficmaster và Whittards of Chelsea. Còn tại Mỹ, những cái tên như Apple, Federal Express, Compaq, Sun Microsystems, Intel và Microsoft được biết đến như những công ty ngay từ đầu đã chủ động đón nhận dòng vốn đầu tư mạo hiểm để phát triển.

Đầu tư mạo hiểm không phải không có mặt trái

Cùng với chiều hướng tăng dần của các nguồn vốn đầu tư mạo hiểm, những rắc rối cũng đã bắt đầu nảy sinh từ việc nhiều người cho rằng đầu tư mạo hiểm chỉ là thủ đoạn mua rẻ bán đắt, về bản chất là một sự đầu cơ trục lợi. Trong nhiều cuộc thảo luận đầu tư vào các công ty nhỏ, những nhà đầu tư mạo hiểm bị buộc tội lợi dụng giá rẻ để kiếm lời, chỉ quan tâm đến vòng quay đồng tiền mà không quan tâmđến tương lai của các nhân viên. Và một hoạt động đầu tư mạo hiểm nào thất bại thì lại là cái cớ cho những người phản đối phương thức đầu tư này lên tiếng chỉ trích. Các nhà đầu tư mạo hiểm đã ra sức bảo vệ quan điểm của mình, cho rằng họ hành động không chỉ vì lợi nhuận. Theo họ, những người chỉ trích đã không hiểu hết những ích lợi mà hoạt động mạo hiểm đem lại cho nền kinh tế. Tình trạng thiếu hụt tài chính sẽ là trở ngại lớn trên con đường phát triển của bất kỳ doanh nghiệp nào, trong khi hệ thống ngân hàng không đủ khả năng hỗ trợ vốn đã khiến các công ty gặp rất nhiều khó khăn trong cố gắng đổi mới công nghệ, thiết bị và nâng cao năng lực kinh doanh. Do vậy, các công ty chỉ còn giải pháp là tìm ra mọi nguồn vốn đầu tư có thể. Theo khảo sát của các nhà đầu tư mạo hiểm, đại đa số các công ty đã phát triển nhanh chóng sau khi chấp nhận các nguồn vốn đầu tư mạo hiểm, trong khi con số thất bại và gian lận là nhỏ hơn rất nhiều.

Chúng ta thử tưởng tượng sẽ là như thế nào nếu cách đây 26 năm, hai chàng sinh viên Bill Gates và Paul Allen phát minh ra phần mềm máy tính, nhưng họ lại không nhận được những khoản đầu tư mạo hiểm để tiếp tục nghiên cứu và phát triển. Nếu quả thật như vậy thì chắc hẳn ngày nay chúng ta không thể được hưởng thụ những thành quả mà các phần mềm của Microsoft mang lại cho toàn thế giới. Các công ty mới thành lập hiện có rất nhiều ý tưởng kinh doanh hay, đồng thời rất cần vốn để biến ý tưởng của mình thành hiện thực. Nắm bắt được yếu tố này, những nhà đầu tư mạo hiểm đã không bỏ lỡ cơ hội, bởi họ nhìn thấy được, khi những ý tưởng kinh doanh này thành công thì lợi nhuận thu về sẽ gấp hàng trăm lần lượng số tiền bỏ ra ban đầu, mà lợi nhuận cuối cùng chính là phần thưởng cho những người có hiểu biết, có kinh nghiệm và dám mạo hiểm.

Ở Việt Nam, theo Dynasty Investment, Mekong Capital có 3 quỹ trị giá 181 triệu USD, VinaCapital dành 232 triệu USD vào đầu tư mạo hiểm, IDG Ventures hiện có 1 quỹ trị giá 100 triệu USD và đang thành lập thêm 2 quỹ mới trị giá 400 triệu USD, BankInvest có 1 quỹ tập trung vào thị trường mới nổi trị giá 100 triệu USD, Công ty quản lý quỹ Prudential đã đầu tư 130 triệu vào các công ty tư nhân, BVIM (liên doanh giữa Ngân hàng BIDV và Vietnam Partners LLC) cũng có 1 quỹ trị giá 95 triệu USD. Một số các công ty quản lý quỹ khác cũng dành một phần trong danh mục đầu tư của mình cho hình thức đầu tư này là VietFund Management, Vietcombank Fund Management, Deutsche Asset Management với lần lượt 22, 45 và 42 triệu USD. Tổng cộng các quỹ này đầu tư khoảng 1,1 tỷ USD vào các công ty tư nhân, cùng với những khoản đầu tư chưa được tiết lộ khác thì thị trường này ở Việt Nam có tổng trị giá khoảng 1,5 đến 2 tỷ USD. Vậy các thương vụ đầu tư mạo hiểm của Việt Nam đã diễn ra như thế nào, lĩnh vực đầu tư nào được ưu tiên và tiềm năng phát triển của hình thức đầu tư vốn mạo hiểm ở Việt Nam ra sao, cơ hội cho các bên Buy-side, Sell-side và các tổ chức tư vấn là như thế nào, xin mới các bạn tiếp tục đón đọc trong phần 2 của bài viết này.